Davlatimiz rahbarining 2024 yil 10 iyundagi “Tezkor-qidiruv hamda tergov faoliyatida shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g'risida”gi Farmoniga muvofiq, joriy yilning 1 yanvaridan buyon tuman, shahar sudlarida tergov sudyalari o‘z faoliyatini boshladi. 2025 yil 28 yanvar kuni imzolangan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga shaxsning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g'risida”gi Qonuni bilan tergov sudyasining vakolatlari belgilandi. Mazkur qonun asosida Jinoyat-protsessual kodeksiga ham bir qator o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi. Avvalo, Jinoyat-protsessual kodeksi yangi 31-1-modda bilan to‘ldirilib, tergov sudyasining vakolatlari belgilandi. Unga ko‘ra, tergov sudyasi yakka o‘zi ish tutib, ushbu Kodeksda nazarda tutilgan tartibda sudga qadar ish yuritish bosqichida shaxsning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi ustidan sud nazoratini amalga oshiradi. Shuni alohida ta'kidlash lozimki, qamoqqa olish yoki uy qamog'i tarzidagi ehtiyot chorasini qo‘llash, qamoqda saqlash yoki uy qamog'i muddatini uzaytirish, ushlab turish muddatini qirq sakkiz soatgacha uzaytirish, pasportning (harakatlanish hujjatining) amal qilishini to‘xtatib turish, ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish, shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish, ayblanuvchining tibbiy muassasada bo‘lishi muddatini uzaytirish, murdani eksgumatsiya qilish, pochta-telegraf jo‘natmalarini xatlash, prokurorning guvoh va jabrlanuvchining (fuqaroviy da'vogarning) ko‘rsatuvlarini oldindan mustahkamlash, tintuv o‘tkazish, telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish, mol-mulkni xatlash to‘g'risidagi iltimosnomalarni ko‘rib chiqish tergov sudyasining vakolatlari jumlasiga kiradi. Qolaversa, kodeksning 121-3-moddasi “Ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish to‘g'risidagi iltimosnoma surishtiruv, dastlabki tergov yuritilayotgan joydagi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining tergov sudyasi tomonidan, mazkur sudning sudyasi bo‘lmagan yoxud ko‘rsatuvlarni oldindan mustahkamlab qo‘yish to‘g'risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqishda uning ishtirokini istisno etuvchi holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda esa Qoraqalpog'iston Respublikasi sudi, viloyat, Toshkent shahar sudi raisining ko‘rsatmasiga binoan boshqa tegishli sudning tergov sudyasi tomonidan yakka tartibda ko‘rib chiqiladi” degan so‘zlardan iborat birinchi qism bilan to‘ldirildi. Bundan tashqari, Jinoyat-protsessual kodeksi avval mavjud bo‘lmagan 158-1, 158-2 va 158-3-moddalar bilan ham to‘ldirildiki, ular tintuv o‘tkazish jarayoni bilan bog'liq. Darhaqiqat, tintuv o‘tkazish uchun asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda prokuror, tergovchi yoki surishtiruvchi tintuv o‘tkazish to‘g'risida iltimosnoma qo‘zg'atish haqida uni o‘tkazish uchun asoslarni bayon etgan holda qaror chiqaradi. Bu qoida kodeksning 158-1-moddasida o‘z aksini topgan. Tintuv o‘tkazish to‘g'risida iltimosnoma qo‘zg'atish haqidagi qarorga iltimosnomani asoslovchi zarur materiallar ilova qilinadi. Tergovchining yoki surishtiruvchining tintuv o‘tkazish to‘g'risida iltimosnoma qo‘zg'atish haqidagi qarori va zarur materiallar prokurorga yuboriladi. Prokuror esa iltimosnomaning asosliligini tekshirib, unga rozi bo‘lgan taqdirda, o‘sha qaror va zarur materiallarni sudga yuboradi. Kechiktirib bo‘lmaydigan hollarda tintuv tergovchining yoki surishtiruvchining qaroriga asosan sudning roziligisiz o‘tkazilishi mumkin, biroq keyinchalik sud va prokuror o‘tkazilgan tintuv haqida yigirma to‘rt soat ichida xabardor qilinadi. Xabarnomada kechiktirib bo‘lmaydigan holatlar aniq ko‘rsatilishi kerak. Tintuv o‘tkazish haqidagi qarorning qonuniyligini tekshirish uchun mazkur xabarnomaga tergovchining yoki surishtiruvchining tintuv o‘tkazish haqidagi qarorining, tintuv bayonnomasining va zarur materiallarning ko‘chirma nusxalari ilova qilinadi. Mazkur xabarnomani va unga ilova qilingan materiallarni olgach, sudya o‘tkazilgan tintuvning qonuniyligini qirq sakkiz soat ichida ushbu Kodeksning 158-2 va 158-3-moddalari tartibida tekshiradi hamda uning qonuniyligi yoki qonunga xilofligi to‘g'risida ajrim chiqaradi. Agar sudya o‘tkazilgan tintuvni qonunga xilof deb topsa, tintuv o‘tkazish chog'ida olingan barcha dalillar ushbu Kodeksning 95-1-moddasiga muvofiq nomaqbul deb topiladi. Tintuv o‘tkazish to‘g'risidagi iltimosnoma surishtiruv yoki dastlabki tergov yuritilayotgan joydagi jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining tergov sudyasi tomonidan, mazkur sudning sudyasi bo‘lmagan yoxud tintuv o‘tkazish to‘g'risidagi iltimosnomani ko‘rib chiqishda uning ishtirokini istisno etuvchi holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda esa Qoraqalpog'iston Respublikasi sudi, viloyat, Toshkent shahar sudi raisining ko‘rsatmasiga binoan boshqa tegishli sudning tergov sudyasi tomonidan yakka tartibda ko‘rib chiqiladi. Tintuv o‘tkazish to‘g'risidagi iltimosnoma materiallar kelib tushgan paytdan e’tiboran sakkiz soatdan kechiktirmay yopiq sud majlisida ko‘rib chiqiladi. Sud majlisida prokuror, zarur bo‘lgan taqdirda tergovchi, surishtiruvchi ishtirok etadi. Bu sud majlisi prokurorning ma'ruzasi bilan boshlanadi, u mazkur tergov harakatini o‘tkazish zaruratini asoslab beradi. Keyin taqdim etilgan materiallar tekshiriladi. Shundan keyin sudya ajrim chiqarish uchun alohida xonaga kiradi. Sudya iltimosnomani ko‘rib chiqqach, tintuv o‘tkazish yoki uni rad etish haqida ajrim chiqaradi. Sudyaning tintuv o‘tkazishni rad etish to‘g'risidagi ajrimi asoslantirilgan bo‘lishi kerak. Mazkur ajrim o‘qib eshittirilgan paytdan e’tiboran kuchga kiradi. Sud tintuv o‘tkazishni prokurorga, surishtiruvchiga yoki tergovchiga topshiradi. Sudyaning tintuv o‘tkazish to‘g'risidagi yoki tintuv o‘tkazishni rad etish haqidagi ajrimi ustidan o‘ziga nisbatan tintuv o‘tkazilgan shaxs ajrim ijro etilgan kundan e’tiboran yigirma to‘rt soat ichida apellyatsiya tartibida shikoyat berishi, prokuror ajrim chiqarilgan kundan e’tiboran shu muddat ichida apellyatsiya tartibida protest bildirishi mumkin. Apellyatsiya shikoyati (protesti) ajrimni chiqargan sud orqali beriladi, mazkur sud yigirma to‘rt soat ichida ularni materiallar bilan birga apellyatsiya instantsiyasi sudiga yuborishi shart. Apellyatsiya instantsiyasi sudining sudyasi mazkur materiallarni shikoyat (protest) bilan birga kelib tushgan paytdan e’tiboran yigirma to‘rt soatdan kechiktirmay yakka tartibda ko‘rib chiqishi kerak. Eslatib o‘tish joiz, apellyatsiya shikoyati (protesti) berilishi sudning tintuv o‘tkazish to‘g'risidagi ajrimi ijrosini to‘xtatib turmaydi. Tintuv o‘tkazish rad etilgan taqdirda, mazkur masala bo‘yicha takroran sudga murojaat qilishga tintuv o‘tkazishni taqozo etadigan yangi holatlar yuzaga kelganda yo‘l qo‘yiladi. Yuqoridagi qonunga binoan, Jinoyat-protsessual kodeksiga telefonlar va boshqa telekommunikatsiya qurilmalari orqali olib boriladigan so‘zlashuvlarni eshitib turish, ular orqali uzatiladigan axborotni olish, mol-mulkni xatlashga oid o‘zgartish va qo‘shimchalar ham kiritildi.
Jinoyat ishlari bo‘yicha Nukus shahar sudining tergov sudyasi D.J.SRAJATDINOV